„Ciekawostek o Przemyślu nigdy dość!”

„Ciekawostek o Przemyślu nigdy dość!”

Piotr Dzoć

Zawsze deklaruję, że moim ulubionym miejscem w Przemyślu jest Schron Kierowania Obroną Cywilną na Zasaniu – poświęciłem mu już kilka tekstów, jednak nie oznacza to, że nie interesuje mnie też samo miasto. Chciałbym w tym artykule zaproponować zapoznanie się z kilkoma „miejscami” w sieci, w których można znaleźć wiele ciekawych informacji o pięknym Przemyślu. Trudno jest mi co prawda stwierdzić na ile niektóre z nich są popularne, ale sądzę, że wciąż znajdą się osoby, które mogą się nimi zainteresować po lekturze mojego tekstu.

Tekstowa Kartoteka Osobowa Przemyślan dostępna jest pod adresem: www.pbp.webd.pl/tkop – proszę nie zniechęcać się prostym wyglądem: kartoteka opracowana przez Annę Siciak jest wspaniałym źródłem informacji o osobach związanych z Przemyślem. Można na przykład dowiedzieć się, że autor słynnej „Monografii Miasta Przemyśla”, Leopold Hauser, pisarską karierę rozpoczął… wierszem „Więzienie” napisanym w czasie pobytu w areszcie. Przy biogramach umieszczone są nierzadko odpisy całych artykułów lub nawet fragmenty książek, więc możemy też przy okazji zebrać bibliografię materiałów do studiowania dziejów miasta. Wśród nazwisk pojawia się też generał Kusmanek, ale życiorys komendanta Twierdzy Przemyśl wymaga jeszcze wielu uzupełnień.

Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa (www.pbc.rzeszow.pl) jest niezwykle bogatym zbiorem materiałów o Przemyślu: od pocztówek z czasów I wojny światowej, przez gazety i czasopisma, na całych książkach kończąc. Sądzę, że w PBC, w pierwszej kolejności, na pewno warto wyszukać Monografię Miasta Przemyśla z 1883 roku stworzoną przez Leopolda Hausera. Pełny zbiór dokumentów poświęconych naszemu miastu pojawi się po wybraniu z menu z lewej strony „Podkarpacie” i „Przemyśl” – kolekcja liczy blisko 1500 publikacji. Z racji utajnienia obiektu nie natrafi się tam na informacje opisujące Schron Kierowania Obroną Cywilną, jednak w prasie z tamtych lat znajdują się rzecz jasna wzmianki o otwarciu szkoły „Tysiąclatki” (to właśnie pod nią mieści się schron) i towarzyszącej jej wizycie wicepremiera Piotra Jaroszewicza.

Strona Przemyskiego Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej „X D.O.K.”, która dostępna jest pod adresem www.psrh.webfabryka.pl, prezentuje nam nie tylko informacje o zrealizowanych przez grupę widowiskach, lecz także umożliwia zapoznanie się z kilkoma ciekawymi artykułami historycznymi (dział „Historia”) napisanymi przez członków stowarzyszenia oraz samego prezesa Mirosława Majkowskiego. Bezpośrednio naszego miasta dotyczą m.in. artykuły: „Barbarossa nad Sanem 1941”, „U schyłku monarchii – listopad 1918 roku w Przemyślu” czy „Obrona Przemyśla we wrześniu 1939”.

Strona internetowa o Przemyślu, autorstwa Piotra Jaroszczaka (http://www2.kki.pl/pioinf/przemysl/prz_glow.html), pozwala nam przestudiować obszerny opis dziejów miasta od czasów kształtowania się grodu, aż do końca II wojny światowej. Twórca strony przedstawia również najważniejsze zabytki, Twierdzę Przemyśl oraz porusza temat Kresów, ale, co najważniejsze, podaje też adresy bibliograficzne, a to uwiarygodnia jego teksty oraz umożliwia porównanie informacji z wydanymi o Przemyślu publikacjami. Podobną stronę do powyższej stworzył Marek Król: jeszcze do niedawna była ona dostępna tutaj: wojnawp.republika.pl, jednak na początku bieżącego roku Onet usunął portal republika.pl i zaprzestał świadczenia usługi udostępniania swych serwerów na potrzeby tworzenia bezpłatnych stron internetowych. Wyszukiwarka podaje jeszcze wyniki związane z tekstami Marka Króla, fragmenty niektórych z nich dostępne są w innych miejscach, ale zdaje się, że sama strona zaginęła bezpowrotnie. To niemała strata, bowiem pan Marek szczegółowo opisywał np. okupację niemiecką i radziecką, poświęcił sporo miejsca opisowi społeczności żydowskiej w Przemyślu (myślę, że wiele osób z Państwa byłoby zaskoczonych ilością stworzonych przez nich stowarzyszeń, organizacji i ugrupowań).

Wikipedia – osobiście nie przepadam za tym serwisem: nagminny brak źródeł nie pozwalający na zweryfikowanie poprawności podanych informacji, ogromne braki w treści haseł i dość specyficzne kryteria adekwatności z serwisem uzupełnianych informacji. Kilka wad jeszcze dałoby się wymienić, jednak warto zajrzeć również tam i dzięki sieci powiązanych linków odnaleźć kilka ciekawych wskazówek, które możemy opracować czy porównać sami już w innych źródłach. Interesujące efekty może przynieść też porównanie różnych wersji językowych danego hasła. Dla mnie wielką atrakcją było na przykład natrafienie na odnośnik do strony austriackiego archiwum, gdzie zaprezentowane były zdjęcia komendanta Twierdzy Przemyśl generała Kusmanka z lat międzywojennych. W „polskim Internecie” zazwyczaj pojawiają się zdjęcia komendanta jedynie z czasów pobytu w Twierdzy Przemyśl.

Z Wikipedii polecam też hasło: „Kalendarium historii Przemyśla”, gdzie, prócz dat dotyczących ważniejszych wydarzeń historycznych, można natrafić na wzmianki o założeniu niektórych stowarzyszeń, zakładów pracy czy uzyskać informację o kilku czasopismach wydawanych dawniej w mieście.

Na sam koniec zostawiłem bardzo ciekawy zbiór tekstów i materiałów, który obejmuje Cyfrowa Kolekcja Biblioteki Naukowej Towarzystwa Przyjaciół Nauk (www.tpn.pbp.webd.pl/wwwdigi). Nie wszystkie oczywiście obejmują bezpośrednio tematykę Przemyśla (w tym miejscu warto odnotować np. wydany w 1916 roku w Warszawie „Zarys organizacji armji niemieckiej” [pisownia oryginalna]), ale na pewno ten zbiór obowiązkowo powinien obejrzeć każdy sympatyk miasta nad Sanem. Dla wielu zaskakującą ciekawostką może być informacja o planach uruchomienia w Przemyślu linii tramwajowej niedługo przed I wojną światową. Nie było to jedynie snucie mglistych planów czy oddawanie się marzeniom: dokonano niezbędnych obliczeń kosztów oraz zaplanowano przebieg linii. Wszystko jednak przerwał wybuch Wielkiej Wojny.

Jednym z wyjątkowych okazów z cyfrowej kolekcji był dla mnie „Kalendarz Pamiątkowy z czasów oblężenia Przemyśla w r. 1914. Na rok Pański 1915.”, który zawiera też: wykaz placów i ulic, przewodnik po Przemyślu wyliczający wszystkie ważne instytucje miejskie wraz z adresami, dalej mamy też wspomnienia legionisty, wiersze i pieśni. W „Kalendarzu” ponownie udało mi się natrafić na osobę Leopolda Hausera – zdaje się, że został przedrukowany fragment „Monografii Miasta Przemyśla” opatrzony tytułem „Oblężenia Przemyśla”. W tamtym okresie, gdy trwało drugie oblężenie Twierdzy Przemyśl, tekst był bez wątpienia „na czasie”, jednak nie mam pojęcia jaki efekt zamierzano osiągnąć jego przytoczeniem – z pewnością nie mógł służyć „pokrzepieniu serc”. Na myśl przychodzi jedynie przygotowanie mieszkańców Przemyśla na kolejne w historii zajęcie i złupienie miasta…

Przy „studiowaniu” historii Przemyśla cieszy mnogość dostępnych bez wychodzenia z domu informacji i źródeł: mamy wspaniałą historię, która wymaga należytego rozpowszechnienia i może stanowić jeden z magnesów przyciągających turystów, jednak w pierwszej linii my sami, mieszkańcy, w pewnym sensie wręcz powinniśmy się z nią zapoznawać, do czego gorąco zachęcam, ale też ostrzegam: to wciągnie Państwa bez reszty!